aktualia

Październik upłynie pod znakiem sztuki Juliana Schnabla. Musée d’Orsay zaprosiło amerykańskiego malarza oraz autora filmów do twórczej reinterpretacji zbiorów tej paryskiej instytucji. W dwóch historycznych salach zostaną pokazane wyselekcjonowane przez artystę dzieła, mające wchodzić ze sobą w dialog. Oprócz prac van Gogha i Gauguina (bohaterów jego filmu „At Eternity’s Gate”), pojawią się obrazy Courbeta, Maneta, Carolusa-Durana czy Théodule-Armanda Ribota. Wtórować im będą realizacje Amerykanina, skupione na medium malarstwa. Druga wystawa ma miejsce w AroS Kunstmuseum w Aarhus. Duńska ekspozycja jest de facto retrospektywą, obejmującą działalność Schnabla od roku 1985 do 2017. Nadany pokazowi tytuł stanowi jawne odwołanie do abstrakcyjnego ekspresjonizmu, którego tradycja miała niebagatelny wpływ nie tylko na twórczość Amerykanina, ale i na odrodzenie się malarstwa w latach 80. Po długim okresie dominacji minimal artu i praktyk konceptualnych około roku 1978 (z pewną nieśmiałością) organizowano w Nowym Jorku wystawy malarstwa, odżegnującego się od ascetyzmu oraz bezwyrazowości. Figuracja i narracja ponownie zagościły na płótnach, choć ich powrót przyjęto z rezerwą, jeśli nie z zupełną dezaprobatą. Funkcjonujące wówczas określenie „bad painting” punktowało eklektyzm i chaos, od którego odzwyczaili się krytycy. Miano to przylgnęło do sztuki Roberta Longo, Davida Salle i Juliana Schnabla. Ten ostatni, balansując na granicy kiczu, tworzył wielkoformatowe obrazy, cechujące się ekspresyjnym dynamizmem. Kompozycje przeładowane znakami, wyobrażeniami rozmaitych przedmiotów i kompulsywnymi pociągnięciami pędzla stały się synonimami neoekspresjonizmu lat 80., którego Schnabel stał się jednym z głównych reprezentantów (obok Jean-Michela Basquiata czy Erica Fischla). Na prezentacji w Aarhus zobaczymy więc prace z początków formowania się tego ruchu (który znalazł ekwiwalent w neofowizmie niemieckich Neue Wilde czy włoskiej transawangardzie), jak również późniejsze dzieła Amerykanina, w których przez abstrakcyjne, taszystowskie kompozycje przezierają ludzkie sylwetki. Interesującym punktem odniesienia dla monografii Schnabla w AroS Kunstmuseum jest kontekst lokalny – a mianowicie: działalność duńskich Młodych Dzikich, zainaugurowana wystawą „Kniven på hovdet” (dosł. „Nożem w głowę”) w 1982 roku, w której uczestniczyli m. in.: Peter Bonde, Steen Krarup, Jens Nørregård czy Kristian Dahlgård Larsen – a których prace oglądać można w stałej kolekcji muzeum w Aarhus. (Wojciech Delikta)

Julian Schnabel, „A Carrot is a Diamond for a Rabbit”, 1990, oil on tarpaulin, courtesy of the artist, fot. Tom Powel, mat. pras. AroS Aarhus Art Museum

Najnowsza wystawa w Berlinische Galerie odsłania historię interesującego, acz nieco zapomnianego już zjawiska, jakim była Novembergruppe – założone w 1918 roku w Berlinie „towarzystwo radykalnych artystów sztuk pięknych”. Nazwa tego ugrupowania pochodzi od niemieckiej rewolucji listopadowej z przełomu lat 1918-1919. Wewnątrzpaństwowe napięcia społeczne i polityczna walka o władzę wśród socjaldemokratów skłoniły artystów do reakcji – próby zjednoczenia rodaków poprzez sztukę. W manifeście (powołując się na francuskie hasła wolności, równości i braterstwa) określili swój cel: jak najsilniejsze zbliżenie ludzi do sztuki, co znajdowało odbicie w tematyce dzieł, wyborze miejsc ekspozycji czy powstawaniu prac „w służbie społeczeństwu” (np. projekty budynków użyteczności publicznej). Do narodzin Grupy Listopadowej przyczynili się Max Pechstein i Cézar Klein, do których dołączyli wkrótce liczni twórcy, m.in. Otto Dix, George Grosz, Raoul Hausmann, Hannah Höh i Rudolf Belling. Towarzystwo jednoczyło malarzy, rzeźbiarzy, poetów i architektów działających w różnych estetycznych stylistykach. Jak pisał historyk sztuki, Will Grohmann: „Fenomen polegał na tym (z pewnymi wyjątkami), że każdy czuł się częścią społeczności, moralnie przekonany, że ludzie są w gruncie rzeczy dobrzy i chcą wspólnie budować lepszy świat”. Między 1919 a 1932 rokiem członkowie Novembergruppe zorganizowali blisko 40 wystaw, a także wykładów oraz koncertów. Publikowali czasopisma i książki. Grupa została rozwiązana po przejęciu władzy przez nazistów. Do 1969 roku (kiedy ukazała się monografia autorstwa Helgi Kliemann) wiedzieli o niej nieliczni (wiele materiałów archiwalnych przepadło).
Pokaz w Berlinie – na który złożyło się 119 dzieł 69 twórców – podzielony został na cztery sekcje: „Wyzwalające energie nowej sztuki”, „Dada i skandal”, „Abstrakcja i rzeczowość”, „Nowa architektura” oraz „Narzucony koniec”. Opowiedziane chronologicznie losy Novembergruppe ujawniają jej wewnętrzną różnorodność (od kubofuturystycznych i ekspresjonistycznych eksperymentów, przez abstrakcję i zapowiedź Nowej Rzeczowości, po „Neue Bauen” – innowacyjne tendencje w architekturze, promowane przez Ludwiga Miese van der Rohe, który w 1924 roku przejął kierownictwo nad wspólnotą artystów). Co więcej, ekspozycja w Berlinische Galerie prezentuje sztukę autorów spoza Republiki Weimarskiej, pozostających jednak w ścisłej relacji z Niemcami. To między innymi: Piet Mondrian, Issai Kulvianski, Paul Klee i El Lissitzky. Wystawa zbiega się z jubileuszem ukonstytuowania się grupy, traktując jej działalność nie tyle jako element berlińskiej sceny artystycznej, ile rozdział w niemieckiej i europejskiej historii sztuki. ( Wojciech Delikta)

Große Berliner Kunstausstellung 1928, Mitglieder der Hängekommission der Novembergruppe V. I. n. r. Moriz Melzer, Hugo Graetz, Ewald Mataré, Otto Möller, Georg Tappert, Max Dungert, Walter Kapman, Ines Wetze,fot. mat. pras. Berlinische Galerie