aktualia

Wspólne doświadczenie
„Wielka Wojna” w Muzeum Sztuki w Łodzi
Agnieszka Salamon-Radecka
Do 17 marca w łódzkim Muzeum Sztuki można oglądać wystawę zatytułowaną „Wielka Wojna”. Na ekspozycji zgromadzono „różne manifestacje” pierwszej wojny światowej w sztuce. Celem prezentacji, zgodnie z założeniami kuratorów, było uwypuklenie i zwrócenie uwagi na „szczególny charakter tego konfliktu zbrojnego w historii ludzkości”. Punktem wyjścia zaś była obserwacja różnic w przedstawianiu wydarzeń z lat 1914-1918 w twórczości artystycznej przedstawicieli stron konfliktu. Mimo że zasadnicza odmienność rysuje się pomiędzy Europą Zachodnią, której wojna przyniosła generalnie zniszczenie przedwojennego staus quo, a Europą Środkowo-Wschodnią, gdzie dominował jej niepodległościowy lub też rewolucyjny aspekt, na poziomie ludzkim – dla wszystkich jej uczestników – było to porównywalnie wstrząsające doświadczenie. Próba przedstawienia za pośrednictwem sztuki owego indywidualnego, ludzkiego doświadczania wojny jest tak naprawdę głównym tematem łódzkiej wystawy.

Alexej Jawlensky, „Wielkie milczenie nr 6”, 1918-1919, olej, tektura, Muzeum Sztuki w Łodzi

Rzeźba wiarygodna
Stanisław Kulon – dossier
Jerzy Fober
Dzisiaj emerytowany już profesor Wydziału Rzeźby warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, mieszka i tworzy w podwarszawskich Łomiankach, pracując (co jest dla niego charakterystyczne) nad kilkoma rzeźbami równocześnie. Obok kameralnych etiud rzeźbiarskich, jak „Ukrzyżowania” wpisane w „korony drzew” i kolejne wersje „Opiekunek”, powstają realizacje monumentalne, utrzymane w ponadnaturalnej skali człowieka, określone wielkością wybranego pnia lub mądrze i wrażliwie łączone z kilku mniejszych fragmentów. Stosowane wcześniej zestawienia drewna z metalem lub surowym sznurem, Kulon z czasem zastąpił kawałkami płótna, wypełniającymi naturalne pęknięcia, i zdecydowanym, mniej lub bardziej intensywnie używanym kolorem. Systematycznie powraca także do zainicjowanego w 1991 roku tematu „Drogi krzyżowej”, tworząc jego kolejne wersje, poszerzone o ogólnonarodowy wymiar także w formie rysunków i delikatnych obrazów na szkle. Jednak, jak sam pisał w 1970 roku: „Moją formą wypowiedzi jest rzeźba. Pragnąłem i w dalszym ciągu pragnę wypowiadać się tą formą o wszystkich swoich niepokojach, radościach, fascynacjach, zwątpieniach i refleksjach powstałych na styku dwóch światów: świata otaczającego mnie-nas i świata mojego, wewnętrznego”.

Stanisław Kulon, „Przy krzyżu”, 2000, fot. Krzysztof Pęczalski, kolekcja Galerii Współczesnej Sztuki Sakralnej w Kielcach

„Trzy początki...”, a co dalej?
„Trzy początki – 1918, 1945, 1989” we wrocławskim Muzeum Architektury
Karolina Majkowska
Zaprojektowanie wystawy poświęconej architekturze jest nie lada wyzwaniem. Sam budynek to kwestia wielu wypadkowych – czasu, w którym powstaje, funkcji, jaką ma spełniać, otoczenia, w jakim się znajdzie. Jak więc przedstawić to wszystko w kompleksowy, sumienny, a zarazem przystępny sposób, by nie zanudzić zwiedzającego? Same zdjęcia nie wystarczą, bo nie zawsze dostrzeże się wszystkie istotne elementy. Tekst? Nie każdy przystanie i przeczyta kilometr suchego, encyklopedycznego wywodu. Makieta? Jest czasochłonna, miejscożerna, a w dodatku nie odda wszystkich istotnych elementów i detali. Na połączenie tych wszystkich sposobów zdecydowali się twórcy wystawy „Trzy początki –1918, 1945, 1989”, prezentowanej we wrocławskim Muzeum Architektury. Wybrawszy trzy ważne w historii Polski daty, twórcy wystawy postanowili pokazać, jak wyglądała architektura przełomów, zakładając, że to właśnie na fali podniosłych wydarzeń realizuje się tę wartościową. „Architektura powstaje zwykle gdzieś pomiędzy tym, kim jesteśmy, a tym, kim chcielibyśmy być” – mówią na wstępie. Czy ta teza nie jest postawiona na wyrost?

Żoliborz – koncepcja zabudowy według projektu Antoniego Jawornickiego, fot. M. Łanowiecki, materiały prasowe Muzeum Architektury we Wrocławiu

Wiek Bauhausu
Stulecie szkoły Waltera Gropiusa
Wojciech Delikta
Rok 2019 upłynie pod znakiem Bauhausu. Mija właśnie wiek od chwili ufundowania uczelni, która na kartach historii sztuki zapisała się jako jeden z najbardziej wpływowych oraz inspirujących ośrodków myśli i praktyki artystycznej. Niemieckie muzea, rozsiane od Berlina po Münster i od Hamburga po Monachium, organizują wystawy, konferencje, spektakle i inne wydarzenia, celebrujące stulecie szkoły Waltera Gropiusa. Oprócz monograficznych pokazów prac Lyonela Feiningera, Alfreda Ehrhardta, Otto Muellera czy Aenne Biermann, odbędą się również ekspozycje przenikające wszystkie aspekty bauhausowej dydaktyki, m.in. balet i teatr eksperymentalny, fotografię, teorię widzenia i koloru, dizajn czy sztukę światła i ruchu. Hucznym obchodom w Niemczech wtórują wystawy w innych krajach, odzwierciedlające międzynarodowy zasięg Bauhausu. Już w ubiegłym roku rocznicę zwiastowały prezentacje w Chicago, Moskwie, Londynie, São Paulo, a nawet Lagos. Niebawem rotterdamskie Museum Boijmans Van Beuningen zgłębi powiązania Bauhausu z holenderskim De Stijlem („Netherlands – Bauhaus. Pioneers of a New World”), natomiast w Harvard Art Museums przypomniana zostanie historia międzyakademickiej współpracy – „The Bauhaus and Harvard”. Trudno wymienić wszystkie inicjatywy, składające się na ten wielki jubileusz. Globalna skala przedsięwzięcia i autorytet zaangażowanych w niego instytucji potwierdzają jedynie, jak istotnym fenomenem był Bauhaus.

Die Bauhaus-Kapelle (T. Lux Feininger: Klarinette, Waldemar Alder: Trompete, Ernst Egeler: Schlagzeug, Clemens Röseler: Posaune, Friedhelm Strenger: Klavier), Dessau 1930, źródło: Bauhaus-Archiv / Museum für Gestaltung, Bauhaus100

St(r)ach z Warty?
„Struggle. The Life and the Lost Art of Szukalski”
Aleksandra Sikorska
Przebywający w 1925 roku w stolicy Francji rzeźbiarz Stanisław Szukalski pisał w jednym z listów do księdza Stanisława Szpietowskiego: „Chcę tutaj wszystkie moje wyroby przewieźć na wystawę z zamku warszawskiego, by w Polsce w ten sposób sobie utworzyć możność do pracy, kiedy obcy poklepią po głowie, bo to jest »swoim« potrzebne”. Ta drobna złośliwość dobrze podsumowuje dzisiejszą atmosferę wokół Szukalskiego. Od 21 grudnia 2018 roku na platformie Netflix dostępny jest film dokumentalny „Struggle. The Life and the Lost Art of Szukalski”, poświęcony osobowości, a w znacznie mniejszym stopniu sztuce Stanisława Szukalskiego. Eksponowanie przede wszystkim charakteru twórcy jest znamienne także dla innych przedsięwzięć skoncentrowanych wokół jego twórczości. Elektryzujące wzmianki o ekscentrycznej osobowości rzeźbiarza powracają w każdym tekście, w którym jest wspominany, wystarczy zajrzeć choćby do rozmaitych recenzji niedawnej wystawy „Późna polskość” w CSW Zamek Ujazdowski, na której sztuka Szukalskiego została przedstawiona w krzywym zwierciadle idei sztuki narodowej. Na oryginalne poglądy artysty składały się m.in. neopogańskie sympatie, a także – stanowiący ich konsekwencję – antysemityzm, podkreślany dziś znacznie częściej niż towarzyszący mu antykatolicyzm. Obok osobliwego charakteru i poglądów, obecnie do Szukalskiego przyciąga także fakt, że nie kto inny jak Leonardo DiCaprio, którego z zapomnianym rzeźbiarzem podobno łączyła silna więź emocjonalna, przyczynił się do powstania filmowego dokumentu. O ile nie szokuje mnie – trzeba przyznać – wybiórcze eksponowanie zapatrywań Szukalskiego, o tyle niepokojące (i nieco śmieszne) wydaje mi się powoływanie na „autorytet” hollywoodzkiego aktora jako prawodawcy szczególnego dowartościowania Szukalskiego-artysty.

Stanisław Szukalski, „Cecora”, 1927, alabaster, 42 x 24,5 x 19,5 cm, nr inw. Dep.MKr 52, Muzeum Narodowe w Warszawie, depozyt z kolekcji Marka Maciołowskiego

Przerwany sukces dyplomacji
Wystawa „Advancing American Art” z 1947 roku
Diana Stelowska
Celem wystawy było pokazanie, że USA to coś więcej niż materialistycznie nastawione mocarstwo. Dodatkowo sztuka współczesna miała unaocznić komunistom wolność, w jakiej żyją i tworzą artyści w Stanach. Wystawa porównywana była do kampanii reklamowej z precyzyjnie określoną grupą docelową, którą miały być „świadome artystycznie, opiniotwórcze grupy, z różnych krajów, których poparcie jest rozproszone i może tworzyć pozytywny odbiór amerykańskiej sztuki”. Jednak w tym samym czasie w Stanach po protestach Ligi Profesjonalnych Artystów Amerykańskich, określających przedstawioną na wystawie sztukę jako naśladującą europejską, magazyn „Look” oraz prawicowe media należące do koncernu wydawniczego Hearsta przedstawiły część z prezentowanych obrazów jako obraźliwe dla amerykańskiej sztuki. W Kongresie sugerowano, że była to sztuka lewicowa i marksistowska.

Reklama aukcji obrazów z wystawy „Advancing American Art”, magazyn „Life”

Ewelina Kołakowska: Absolutna samotność jest podstawą
Sztuka młodych
Oprac. Marcin Krajewski
Skąd czerpiesz inspiracje?
Moje własne uczucia w połączeniu z emocjami są kreatorami obrazu. Poszukuję przeciwnych, lecz uzupełniających się sił. Są to pierwiastki męskie połączone z kobiecymi. Wszystko ma swoje przeciwieństwo, jednak nigdy całkowite, a jedynie względne, stąd próba przedstawienia procesu prowadzącego do stawania się jednością. Mimo tych ekstremalnych skrajności, obie jednostki są pełne pragnienia siebie nawzajem i stapiają się w jedność, a granica między nimi się zaciera. Jedno nie może istnieć bez drugiego, tak jak światło bez ciemności czy śmierć bez życia. Interesuje mnie naturalny, autonomiczny proces, przebiegający bez udziału świadomości i refleksji, polegający jedynie na bezgranicznej potrzebie siebie nawzajem, ciągłej tęsknocie, która materializuje się podczas połączenia obu pierwiastków.

Ewelina Kołakowska, „Lm 2”, 2017, tech. mieszana na płótnie, 70 x 90 cm, dzięki uprzejmości artystki

Reakcja na dotyk
Ewelina Kołakowska
Marcin Krajewski
Ewelina Kołakowska kreśli przed widzem opowieść o ludzkiej cielesności. W swoich, konsekwentnie pozbawionych koloru, pracach graficznych i malarskich przedstawia ciała w relacji, ciała w procesie, drżące z podniecenia, rozkoszy, naprężone, spięte lub wiotkie, bezwładne, unoszone w górę przez czyjeś silne ręce, pary ciał splątanych ze sobą wszystkimi członkami tak ściśle, że tworzą nowe, autonomiczne, zagadkowe hybrydy. Twarze, jeśli w ogóle są widoczne, wykrzywia grymas podniecenia, dłonie – męskie i żylaste – ściskają kobiecą sylwetkę. Ręce splatają się z nogami, skóra ściśle przylega do skóry. Ciało kreowane przez Kołakowską łaknie dotyku, uścisku, pieszczot. Swoje spełnienie odnajduje w fizycznej unii z innym ciałem. Lub ciałami.

Magdalena Obsadna: Wolność tworzenia
Sztuka młodych
Oprac. Aleksandra Kargul
Skąd czerpiesz inspiracje?
Inspiruje mnie wszystko, co mnie otacza – emocje i obrazy, które towarzyszą mi w życiu codziennym. Szczególne miejsce zajmują sesje zdjęciowe, publikowane w magazynach (czasem wystarczy jeden rzut oka na zdjęcie i pewien ukazany na nim gest czy ruch już określa zarys całej nowej pracy). Jestem także wyczulona na kolor – w tym przypadku inspiracji dostarcza mi przede wszystkim moja codzienna praca architekta.

Magdalena Obsadna, bez tytułu, 2018, digital collage, dzięki uprzejmości artystki

Instagram now?
Magdalena Obsadna
Aleksandra Kargul
Prace Magdaleny Obsadnej raz zobaczone, na długo zapadają w pamięć. Kompozycje złożone z nakładających się na siebie i przenikających fragmentów rzeczywistości – kobiecych ciał, przede wszystkim rąk i dłoni, upozowanych w gestach wyjętych wprost z modowych sesji i wybiegów, wycinków gwiezdnych konstelacji, udrapowanych tkanin, tropikalnych roślin i dzieł sztuki – zdają się pulsować lub zataczać koła. Wszystko to uzupełnione wibrującym kolorem, takim jak fuksja, pastelowy róż, ceglana czerwień czy szmaragdowa zieleń, przeciwstawionym kontrastowym i nadającym głębię całości czerni i bieli. Jednocześnie wyraziste i delikatne, powszechnie określane są mianem „kobiecych” czy „intymnych”, nie te jednak terminy – jak sądzę – dookreślają ich prawdziwy charakter i wyjaśniają stale rosnącą popularność.

Graficzne szkło
Zaprojektowane - Wrocławska Szkoła S.
Julia Błaszczyńska
Pod koniec ubiegłego roku, podczas aukcji designu w warszawskiej Desie, butla Alicja projektu Zbigniewa Horbowego, wykonana właśnie ze szkła sodowego „antico” uzyskała wysoką cenę młotkową dziewięć tysięcy złotych. Od kilku lat obserwujemy systematyczny wzrost cen szklanych naczyń z okresu PRL, ale to, co wydarzyło się na aukcji zorganizowanej z okazji stulecia niepodległości Polski, przeszło najśmielsze oczekiwania. Nawet dom aukcyjny, w którym odbywała się licytacja, nie spodziewał się tak wysokiego wyniku, ustalając estymację na 1500 – 2000 złotych. Popularność szkieł Horbowego do niedawna nie miała sobie równych. Ostatnio powoli dołączają do niego Jan Sylwester Drost, Michał Diament czy Ludwik Kiczura. Wszyscy wykształceni we Wrocławiu, czyli szkole-mateczniku, dzięki któremu powstało wyjątkowe zjawisko zwane m.in. Wrocławską Szkołą S. Szkło „antico” jest właśnie jedną z charakterystycznych cech tego specyficznego nurtu w polskiej sztuce użytkowej.

proj. Zbigniew Horbowy, butla Alicja, fot. Paweł Bobrowski, zdjęcie pochodzi z archiwum DESA UNICUM. Obiekt był oferowany na aukcji „Design. Polska Sztuka Stosowana 1918-2018”

Jan Fejkiel, „Jerzy Panek Ergo sum”
Recenzja książki
Jędrzej Krystek
11 grudnia 2018 roku upłynął wiek od narodzin polskiego grafika i malarza, najbardziej znanego ze swoich realizacji drzeworytniczych – Jerzego Panka. W związku z powyższym w krakowskiej Jan Fejkiel Gallery odbyła się jubileuszowa wystawa dzieł artysty, która powstała we współpracy z Giselą Burkamp – historykiem i krytykiem sztuki, kuratorem wystaw Jerzego Panka w Niemczech, wdową po Dieterze Burkampie, autorze monumentalnego katalogu dzieł artysty „Jerzy Panek-Werkverzeichnis der Grafischen Arbeiten 1939-1993 (Jerzy Panek. Spis prac graficznych 1939-1993)” z 1995 roku, zawierającego opisy i reprodukcje 584 dzieł artysty.
Omawiana w niniejszym tekście pozycja (wydana przez Jan Fejkiel Gallery) nie jest w swym zakresie, co zrozumiałe, dziełem tak pojemnym – nie można jej jednak odmówić inklinacji monograficznych, znacząco wykraczających poza ramy katalogowego wydawnictwa. Autor (w osobie sternika wyżej wspomnianej galerii) w swym przekrojowym szkicu pochylił się nad problematyką autoportretu w twórczości Panka.

Jan Fejkiel, „Jerzy Panek Ergo sum”, Jan Fejkiel Gallery 2018, ss. 159